Jan Uitham: Van schaatslegende tot Nederlands-Indië veteraan

Hij mocht 94 jaar worden: de Nederlandse schaatslegende Jan Uitham. “Hij was een mooi mens, een sportheld, een keiharde knoest.” Maar Uitham was veel meer dan die schaatser die zes keer aan de start van de Elfstedentocht verscheen.

Kort nadat verschillende nieuwswebsites het nieuws Paaszondag bekendmaakten stromen via social media-kanalen de reacties binnen. Paul Zweverink is één van de mensen die op Twitter het treffend weet te omschrijven. “Ik heb uren met hem geschaatst over onder gelopen weilanden, Zuider IJbaan. Was mijn schaatstrainer. Een mooi mens, een sportheld, keiharde knoest. Rust zacht Jan!” Uitham gaat de boeken in als de schaatser die tweede werd bij de Elfstedentocht van 1963. Een tocht die beschouwd wordt als de zwaarste Elfstedentocht die ooit verreden werd. Naast 1963 zou hij nog eens vijf keer aan de start van de tocht verschijnen.

Lid in de Orde van Oranje-Nassau
Uitham ontving tien jaar geleden uit handen van toenmalig burgemeester Jacques Wallage (PvdA) een koninklijke onderscheiding en werd benoemd tot lid in de Orde van Oranje-Nassau. Reden hiervoor was dat hij zich een waar ambassadeur voor Groningen heeft getoond, en een grote wil had waarbij hij zich niet wilde neerleggen bij zijn oude dag. Zo fietste hij op 84-jarige leeftijd de Alpe d’Huez op. Maar Uitham was meer dan alleen die heroïsche schaatser. Hij was ook politiek actief. In de jaren negentig fungeerde hij als lijstduwer voor de provinciale partij ‘De Groningers’. In 2006, 2011 en 2015 bekleedde hij dezelfde functie maar dan voor de Partij voor het Noorden. Een partij waar hij later erelid van zou worden.

“Ik was niet zo’n soldaat. Tijdens trainingen schoot ik altijd bewust ver naast het doel”
Wat veel mensen niet weten is dat Uitham ook erg betrokken was bij de jaarlijkse Nederlands-Indië herdenking in de stad. Een half jaar na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog werd Uitham opgeroepen voor de dienstplicht en werd hij overgebracht naar Soerabaja op Oost-Java. Nadat het Japanse keizerrijk zich had overgegeven wilde de Nederlandse regering de orde op de kolonie in de archipel herstellen, maar de bevolking op het eiland zat daar niet op te wachten en riep de onafhankelijkheid uit. Nederlandse militairen moesten de orde herstellen.

Het zou uitmonden in een bloedige strijd tegen de guerilia. “Ik heb zelf daar nooit aan deelgenomen”, liet Uitham in de zomer van 2016 in een openhartig interview met OOG Tv weten. “Ik was niet zo’n soldaat. Tijdens trainingen schoot ik altijd bewust ver naast het doel, waardoor de officier verklaarde dat ik niet geschikt was voor de frontdienst. Ik werd ingedeeld bij de radiocommunicatiedienst en heb daar een goede tijd gehad.”

Bekijk hier de reportage van OOG Tv die in de zomer van 2016 is opgenomen en uitgezonden:

“Het herdenken van de ‘vergeten oorlog’ mag nooit gestopt worden”
Het kunnen en blijven herdenken van deze periode uit de Nederlandse geschiedenis is voor Uitham altijd erg belangrijk geweest. “Jarenlang is deze oorlog door de overheid stilgezwegen, tot groot verdriet van ons als soldaten die ons leven daar hebben gegeven. Sinds 2002 wordt er in Groningen jaarlijks bij stilgestaan, en dat moeten we blijven doen. Het hoort bij ons vaderlandse geschiedenis.”

Jan Uitham overleed zaterdagochtend op 94-jarige leeftijd in zijn woonplaats Ten Boer. Komende vrijdag wordt hij herdacht tijdens een herdenkingsdienst. Daarna wordt hij in besloten kring ter aarde besteld.