‘We hadden het virus bijna bij de kladden, en nu gooien we het land weer open’

Gooi de samenleving nog niet open. Dat is de boodschap van wiskundige Bert Slagter. “Je bent vijf halveringen verwijderd van het punt dat je het coronavirus goed in kaart kunt brengen.”

Slagter zat vrijdagavond aan tafel in het televisieprogramma Op1 op NPO1. Sinds de uitbraak van het coronavirus doet hij onderzoek naar de wiskundige ontwikkeling ervan. “Ik werd getriggerd door een uitspraak van Mark Rutte (VVD)”, vertelt Slagter. “In een persconferentie vertelde de premier dat je met vijftig procent van de kennis, honderd procent van de beslissingen moet nemen. Dat is precies wat heel kenmerkend is voor complexe systemen waar ik onderzoek naar doe omdat er altijd sprake is van onzekerheid en een gebrek aan kennis. Bij zulke systemen, en ook bij de verspreiding van dit virus, zie je dat er niet-lineaire patronen te zien zijn. Zo is er bij dit coronavirus sprake van een exponentiële groei.”

“Wanneer is de vijver voor de helft bedekt met waterlelies?”
Om exponentiële groei te begrijpen maakt Slagter gebruik van een voorbeeld van een vijver met waterlelies. “Je ziet in acht stappen en dus in acht verdubbelingen dat de waterlelies de hele vijver bedekt hebben. Een quizvraag zou dan kunnen zijn na hoeveel stappen de vijver voor de helft bedekt is. Meestal geven mensen dan een antwoord als vier of vijf. Maar het is dus zeven. Als de helft bedekt is, is de volgende stap een volledige honderd procent. Met die ogen heb ik naar dit coronavirus gekeken.”

“Je concludeert te laat dat het te laat is”
Slagter concludeert dat je bij exponentiële groei je er te laat achter komt dat het te laat is. “Je ziet het met dit coronavirus pas mis gaan aan de poorten van het ziekenhuis. Terwijl die cijfers eigenlijk iets zeggen over het moment dat daar drie weken aan vooraf ging. Mensen zijn eerst besmet geraakt, vervolgens is er een incubatietijd, ze worden ziek waarbij het eerst mee lijkt te vallen en daarna valt het toch niet mee en gaan ze naar het ziekenhuis. In de tussenliggende drie weken is de groei van het virus echter verder gegaan. En dat kan in drie weken heel snel gaan. Stel dat het aantal besmette personen zich iedere drie dagen verdubbeld. In de eerste week is het dan twee keer verdubbeld, keer twee, keer vier. In de tweede week acht, zestien en in de derde week 32 en 64. Op het moment dat je ontdekt dat het virus in je land is uitgebroken is er maar één optie en dat is keihard aan de rem trekken: een lockdown.

Vijf stappen verwijderd van het niveau van testen en contactonderzoek
Om het virus te beteugelen moet het vuur dat nu woedt beperkt worden tot een aantal kleine brandjes. “De tegenhanger van exponentiële groei, is een exponentiële krimp. Dit betekent dat je in plaats van verdubbelen halveert. Door de intelligente lockdown die we nu hebben is er sprake van krimp. Als je kijkt naar het aantal ziekenhuisopnames dan is het aantal patiënten iedere acht dagen aan het halveren. We horen Jaap van Dissel van het RIVM dan ook zeggen dat de reproductiefactor 0.8 is. Bij een R_0.8  halveer je om de acht dagen. Van vierhonderd, naar tweehonderd, naar honderd. Op dit moment zitten we tussen de zestig en tachtig. Als dat je dat doortrekt, veertig, twintig, tien, vijf, twee, één, dan ben je vijf stappen verwijderd van het hebben van een overzichtelijk niveau. Tegenover iedere ziekenhuisopname staan honderd besmettingen en dat is het punt dat je mensen weer kunt testen, dat je contactonderzoek kunt doen en patiënten kunt isoleren.

“Zo zonde dat we het land nu open gaan gooien”
Slagter zegt daarmee dat het ontzettend jammer is dat we nu als samenleving op het punt staan om de scholen weer te openen en om de voetbalschoenen alweer in de sporttas te hebben zitten. “Het is echt heel erg zonde. Op dit moment raken er iedere dag nog duizend mensen besmet. Als je nu beslist om uit de lockdown te komen dan ben je maar twee verdubbelingen af van het punt dat je weer helemaal dicht moet. Terwijl je ondertussen ook bijna op het punt bent dat je alle personen die besmet worden in kaart kunt brengen. Als je naar dit niveau wilt dan ben je daar vijf halveringen van verwijderd. Dus laten we zeggen dat iedere halvering acht dagen duurt dan ben je daar nog veertig dagen van verwijderd. Maar dit kan ook korter zijn. Stel dat het ons als samenleving lukt om een reproductiefactor van R_0.5  te krijgen, dan is het gewenste niveau in 25 dagen al bereikt. We hebben het echt volledig zelf in de hand. Als je nu de deuren gaat openen dan kan het R– getal nog steeds wel onder de één blijven, maar dan gaat de periode veel langer duren met alle gevolgen van dien.

“Leg het aan de mensen uit”
De wiskundige vindt het jammer dat dit niet goed uitgelegd wordt in de persconferenties die het kabinet geeft. “Wat ik beschrijf is een strategisch middel maar ook een communicatiemiddel. Leg aan mensen de werking van het reproductiegetal uit, dan kun je samen ergens aan gaan werken.”