Waarom mensen die het moeilijk hebben niet altijd gebruik maken van hulp

Mensen die hulp nodig hebben moeten op een andere manier benaderd worden door beleidsmakers en hulpverleners. Daarmee kan voorkomen worden dat mensen dieper in de problemen komen en zorgkosten verder oplopen.

Mensen die hulp nodig hebben, maken lang niet altijd gebruik van de regelingen die de overheid heeft opgezet om hen te helpen. Zoals bijstand voor het vervangen van kapotte apparaten, kwijtschelding van gemeentelijke belastingen of hulp bij schulden. Omdat mensen geen gebruik maken van de voorzieningen die er zijn, kunnen mensen dieper in de problemen komen en kunnen de zorgkosten oplopen. Beleidsmakers en hulpverleners moeten zich meer inleven in mensen die hulp nodig hebben om dit beter aan te pakken.

OOGtv doet dit jaar onderzoek naar armoede in Groningen. Een van de vragen in het onderzoek is: ‘Waarom maken mensen niet altijd gebruik van de hulpvoorzieningen die er zijn om hen te helpen?’ Hierover praten we met doctor Mark Reijnders, sociaal raadsman Richard van Heuvelen en ambtenaar Nina Pichel.

Slechtere gezondheid en hogere zorgkosten
Als mensen geen gebruik maken van hulpmiddelen die er zijn om hen te helpen, kan dat leiden tot problemen. Mark Reijnders promoveerde op een onderzoek dat hij deed in Den Haag over waarom mensen daar geen gebruik maken van voorzieningen. “Als mensen geen gebruik maken van regelingen waarmee ze kunnen worden geholpen, worden deze problemen vaak erger. Denk aan bijvoorbeeld eenzaamheid of financiële problemen”, vertelt Reijnders.

“Het moment waarop mensen besluiten om hulp te vragen, is vaak al te laat. Dat zie je bijvoorbeeld bij schuldenproblematiek. Gemiddeld gaan mensen pas na vijf jaar hulp vragen. Dat levert allemaal problemen op voor de mensen zelf. Bijvoorbeeld stress of een mindere gezondheid. Maar het brengt ook breder voor de maatschappij problemen met zich mee. Als mensen langere tijd rondlopen met problemen, lopen de zorgkosten op”, aldus Reijnders.

Volgens Reijnders is het een blinde vlek voor beleidsmakers. “Er wordt te weinig uitgegaan van obstakels waar mensen tegenaan lopen en te veel vanuit de gedachte dat mensen zichzelf wel redden”, aldus Reijnders.

Bij mensen zelf
Dat mensen niet altijd gebruik maken van voorzieningen, heeft voor een deel te maken met de persoon zelf. “Mensen vinden het vaak moeilijk om hulp te vragen, de controle los te laten en taken over te dragen. Dat zag ik in mijn onderzoek bijvoorbeeld bij mantelzorgers. Die vinden het moeilijk om zorg aan mensen van wie ze houden over te dragen aan iemand anders”, vertelt Reijnders.

“Bij veel mensen is het ook dat ze te trots zijn om hulp te vragen. Mensen schamen zich soms om hulp te vragen en lossen het zelf graag het liefste zelf op. Ook is het bij veel mensen dat ze altijd iets op een bepaalde manier doen die voor hen werkt, en ze het moeilijk vinden om hulp te vragen. Met die hulp gaan er dingen veranderen, wat ook weer stress met zich mee kan brengen”, aldus Reijnders.

Bureaucratie
De bureaucratie waar je tegenaan loopt als je hulp vraagt van de overheid, is ook een belangrijke reden waarom mensen geen gebruik maken van de voorzieningen. Zo vertelt Richard van Heuvelen, sociaal raadsman bij WIJ Oosterpark. “Wat ik vooral doe is mensen ondersteunen die heel veel zaken ingewikkeld vinden. Die vastlopen in wet en regelgeving”, vertelt Van Heuvelen.

Van Heuvelen helpt mensen door bijvoorbeeld de inkomsten en uitgaven op een rijtje te zetten en uitkeringen of andere voorzieningen aan te vragen. “De wereld blijkt voor veel mensen toch vrij ingewikkeld te zijn om aan mee te doen. Tegenwoordig heb je veel taalvaardigheden en digitale vaardigheden nodig. Dat zijn toch allemaal dingen die een aantal mensen niet in huis hebben”, aldus Van Heuvelen.

Hoe kan je mensen helpen?
Om mensen toch te helpen, moeten beleidsmakers en hulpverleners beter gaan nadenken over wat ze kunnen doen om mensen te helpen. Denk aan het voorbeeld van de mantelzorger die graag zelf voor zijn of haar geliefde blijft zorgen. “Zo iemand kan je op andere manieren heel goed helpen, bijvoorbeeld door te helpen met administratie en de belastingaangifte. Dat komt vaak heel nauw en is iets waar je mensen goed mee kan helpen”, zegt Reijnders.

Ambtenaar Nina Pichel is bij de gemeente bezig met een project om minima te helpen. “Ons team bestaat uit mensen van verschillende achtergronden. Wij gaan bij mensen langs en vragen in hoeverre ze op de hoogte zijn van regelingen en voorzieningen. We hebben dan alle tijd en alle ruimte om uit te leggen wat er ligt en hoe ze daar gebruik van kunnen maken”, vertelt Pichel.

Heel concreet kan het team van Pichel helpen met bijvoorbeeld het aanvragen van een DigID of kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Ook bij andere voorzieningen waarvoor je een computer nodig hebt, kan het team van Pichel helpen om het aan te vragen. Daarbij weet Pichel ook wie ze moet hebben om iemand te kunnen helpen. “Als we voor iemand iets moeten regelen bij de Groninger Kredietbank, hebben we korte lijntjes om door te verwijzen naar collega’s daar die een cliënt van ons verder kan helpen. Hetzelfde met het WIJteam of andere organisaties waar we mee samenwerken”, aldus Pichel.

Pichel vindt ze het belangrijk om mensen zo goed mogelijk te helpen bij het oplossen van problemen. “We doen dat in principe altijd binnen de regels. Maar soms denk ik ook buiten de regels die ons zijn opgelegd. Als je iemand op die manier beter kan helpen en je het naar jezelf en anderen kan verantwoorden, dan vind ik dat je dat moet doen”, vertelt Pichel.

Systemen en leefwerelden
Volgens Van Heuvelen is de persoonlijke benadering van mensen belangrijk. “In de systeemwereld hebben we van alles geregeld. Er wordt gedacht dat van alles wel moet kunnen om mee te doen. Dat iedereen wel internet en een mailadres heeft. Maar dat is niet zo. Het helpt dan echt als je bij mensen thuis komt en inzoomt op wie ze zijn. Vanuit dat persoonlijke contact is heel veel mogelijk. Dan zie je waar de tekorten zijn en wat voor hulp iemand nodig heeft”, aldus Van Heuvelen.

Reijnders zegt dat het belangrijk is dat beleidsmakers weten wie de mensen zijn over wie ze beleid maken en dat de beleidsmakers met hen in gesprek gaan. “Het belangrijkste is dat je de groep die minder goed op de radar staat in beeld krijgt. Praat met die groepen mensen en gebruik die kennis om het beleid beter of nog beter te maken”, aldus Reijnders.

Onderzoek naar armoede
Dit artikel is voor een deel geschreven op basis van de derde aflevering van de podcast ‘Arm in 050’. Beluister de podcast hier op Spotify of via Apple Podcasts. In deze podcast wordt verwezen naar een boekje met regelingen voor minima in Groningen. Die is te vinden via deze link. Verder wordt het proefschrift van Mark Reijnders besproken. Dat is te vinden via deze link

Het onderzoek Arm in 050 wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en de provincie Groningen.