Hoe privacyregels de bestrijding van armoede moeizamer maken

Privacyregels maken hulpverlening door maatschappelijke organisaties moeilijker. Ook maken de regels het voor verschillende afdelingen binnen de gemeente Groningen moeilijker om met elkaar te communiceren. Daardoor worden mensen niet altijd even goed geholpen.

Het struikelblok zit in de zogeheten Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Dat is landelijke regelgeving over hoe organisaties om moeten gaan met persoonsgegevens. De AVG is in 2018 opgezet met als doel om mensen te beschermen tegen mensen en organisaties die minder goede of commerciële bedoelingen hebben, zoals telemarketing, verkoop of fraude.

Voor hulpverleners die mensen vertrouwelijk en met goede bedoelingen willen helpen, kan de AVG juist het tegenovergestelde bereiken. Bewoners met een laag inkomen klagen er vaak over dat ze voor elk wissewasje weer alle gegevens moeten doorgeven. Voor mensen in een moeilijke financiële situatie, is het heel lastig om bij elk loket en voor elke nieuwe aanvraag die schaamte te moeten overwinnen. “Dat weten jullie toch al lang”, is een veelgehoorde opmerking. Daardoor begint een hulpverlener een gesprek meteen met een achterstand. Ook heeft een hulpverlener vaak niet alle tijd.

Dit blijkt uit gesprekken die OOG heeft gevoerd met meer dan veertig mensen die betrokken zijn bij de armoedebestrijding in Groningen. Het gaat om mensen die zelf in de financiële of sociale problemen zitten, hulpverleners van Groninger organisaties die met armoede bezig zijn, ambtenaren en anderen die betrokken zijn bij de aanpak van armoede in Groningen.

Privacyregels

Ambtenaren verwerken veel persoonsgegevens van inwoners. Deze persoonsgegevens mogen van de zogeheten Algemene Verordening Gegevensbescherming worden verwerkt als dat nodig is om een aanvraag te behandelen. Bijvoorbeeld een aanvraag voor een uitkering, of schuldhulpverlening.

Ambtenaren mogen niet zomaar de gegevens van een cliënt uitwisselen. De persoonsgegevens mogen alleen verwerkt worden voor het doel waarvoor deze zijn gekregen. Dit betekent bijvoorbeeld dat als je een uitkering aanvraagt, je persoonsgegevens alleen daarvoor gebruikt mogen worden. Bij een andere aanvraag van de gemeente moeten de gegevens opnieuw aangeleverd worden. Verder mogen ambtenaren niet zomaar gegevens overdragen aan collega’s die op een andere afdeling werken.

De gemeente zegt in een reactie hierover dat in zorgvuldigheid voorop staat. “De burger moet er vanuit kunnen gaan dat zijn of haar gegevens vertrouwelijk behandeld worden. Op het moment dat er andere doelstellingen zijn, wordt er opnieuw gekeken onder welke voorwaarden dat zou kunnen. Zorgvuldigheid is van belang, maar dat betekent niet dat op voorhand iets niet zou mogen. Binnen de gemeente wordt dit dan opnieuw getoetst. Dit is onderdeel van het werk en geen belemmering.”

Verschillende afdelingen betrokken

Bij de gemeente zijn verschillende afdelingen betrokken bij de aanvraag van uitkeringen, het controleren daarop en bij de bestrijding van armoede. Denk aan de dienst die gaat over het toekennen van uitkeringen en gemeentelijke regelingen. Maar ook bewindvoerders spelen een rol bij het helpen van iemand met zijn of haar financiën en de sociale recherche controleert of mensen die een uitkering krijgen zich aan de regels houden.

Voor de ambtenaren van de verschillende afdeling wordt het steeds lastiger om een gezamenlijke aanpak te maken. Hoe communiceer je met elkaar als je continue moet oppassen wat wel mag en wat niet mag, blijkt uit de gesprekken Zo komt het voor dat de sociale recherche onderzoeken begint naar mensen die een uitkering krijgen, terwijl de sociale recherche niet weet dat die persoon ook onder bewindvoering staat van een collega-ambtenaar. Hulpverleners van maatschappelijke organisaties moeten in dat soort gevallen bellen met de sociale recherche en bewindvoerder om hen met elkaar in contact te brengen, terwijl deze ambtenaren in hetzelfde gebouw werken.

Volgens maatschappelijk werkers die OOG heeft gesproken, is de AVG een belemmering in de manier waarop de communicatie binnen de gemeente verloopt. “Iedereen weet wie in de problemen zit, maar het wordt niet doorgegeven vanwege de privacyregels”, zegt een hulpverlener.

De gemeente schrijft hierover in een reactie: “Wij herkennen dit niet. Dit heeft niets met de AVG te maken, hooguit met werkprocessen. Het zal ongetwijfeld incidenteel voorkomen, maar de ambtenaren van de verschillende afdelingen weten elkaar echt te vinden. Daarnaast heeft de gemeente een aantal functies die juist over alle afdelingen heen werken. Die zien verbanden en brengen mensen bij elkaar. Ons doel is juist om te communiceren met de juiste mensen op basis van goede, werkbare afspraken die passen bij het verantwoord omgaan met vertrouwelijke gegevens. Als het bieden van hulp zelf moeilijk is, komt dat niet door de privacyregels maar eerder door de mogelijkheden die je als medewerker zelf al dan niet hebt. Bijvoorbeeld omdat regels van de Rijksoverheid dit niet toelaten of omdat er geen middelen beschikbaar zijn.”

Niet alle informatie aanwezig

De wetgeving zorgt er verder voor dat maatschappelijk werkers veel minder voor inwoners kunnen regelen, als de inwoners niet zelf bij de maatschappelijk werkers aanwezig zijn. De inwoner moet dan zelf een aanvraag indienen en alle papieren zelf invullen. Dit kost extra tijd en betekent soms dat een aanvraag wordt afgewezen, omdat de aanvraag niet op tijd is ingevuld. De maatschappelijk werker zou de aanvraag zelf kunnen indienen voor de inwoner, maar vanwege de privacyregels mag dit niet.

Daar komt bij dat een deel van de mensen die in armoede leeft, al langere tijd dit bureaucratische gebeuren moet doormaken. Mensen raken soms geïrriteerd als een hulpverlener voor de zoveelste keer allemaal vragen stelt, en nog niet genoeg ervaring heeft om naar de onderliggende vragen voor hulp te luisteren. De bureaucratie die voortkomt uit de AVG zorgt bij deze doelgroep voor irritaties en minder vertrouwen.

Bij maatschappelijke organisaties en instanties zorgen de privacyregels ervoor dat het niet bekend is welke inwoner precies met welke problemen te maken heeft. Het grotere plaatje ontbreekt, waardoor niet altijd de goede beslissingen genomen kunnen worden. Ook zorgt het voor extra werk bij ambtenaren en maatschappelijk werkers, waardoor ze minder tijd overhouden om inwoners te helpen.

De gemeente zegt hierover: “Het is een onderdeel van het werk om dit zorgvuldig te doen. Het werken aan kwaliteit, waar de AVG een voorbeeld van is, kost natuurlijk tijd. Dat betekent dat de gemeente kritisch zal zijn op de bedrijfsvoering. Dat is normaal en van alle tijden. Door anders te werken, kan je ook tijd besparen. Vroeger waren we meer tijd aan het heen en weer schuiven van papier. Dat gebeurt nu ook veel minder.”

Maatschappelijke organisaties bestaan vaak uit vrijwilligers die voor mensen willen opkomen. Deze vrijwilligers moeten stapje voor stapje het vertrouwen winnen van mensen in armoede. Deze mensen die hulp nodig hebben geven dan aan dat ze graag willen dat de vrijwilliger voor hem of haar opkomt. De mensen die hulp nodig hebben zitten vaak in de stress door financiële problemen, vermoeidheid of teleurstelling. De hulpverlener probeert deze mensen vertrouwen te geven en een luisterend oor te bieden, om samen de problemen op te lossen. De extra bureaucratie die de AVG met zich meebrengt, helpt dan niet mee.