Iemand die rookt, drinkt en twee grote labradors door de woonkamer heeft lopen. Dat is nog steeds het beeld dat veel mensen zónder schulden hebben bij mensen mét schulden. Dat beeld begint wel iets te kantelen nu de maandelijkse energierekening voor veel mensen twee, drie, vier of zelfs vijf keer zo hoog wordt. Ook andere kosten stijgen fors, zo zijn de boodschappen met een kwart duurder dan vorig jaar. Geen wonder dat steeds minder huishoudens kunnen rondkomen, ook degenen met een modaal inkomen.
De eeuwige premier hoopte dat de armoede in zijn land vanzelf zou verdwijnen, maar net als de andere grote problemen van deze tijd gebeurde dat niet. Na meer dan een half jaar vertraging staat armoede nu dus zelfs op de agenda van het kabinet. De koning typeerde in de troonrede de toenemende armoede als ‘pijnlijk’. Dat lijkt een understatement, want leven in armoede is voor mensen die ermee te maken hebben veel meer dan pijnlijk: het leidt tot isolement, gezondheidsklachten, verlies in vertrouwen in jezelf en wantrouwen naar anderen. Of zoals Evert Meijering van SchuldHulpMaatje Gemeente Groningen het zegt: ‘Schulden hebben betekent veel meer dan alleen schulden hebben.’
Oud-ondernemer Meijering werd ruim een jaar geleden gevraagd om coördinator te worden van de Groningse vestiging van SchuldHulpMaatje. Hij heeft dagelijks te maken met ‘Hulpvragers’, zoals hij ze noemt, mensen die in de schulden zitten en het overzicht kwijt zijn over hun financiële situatie. Hij koppelt deze mensen aan een Maatje, daartoe opgeleide en gecertificeerde vrijwilligers die helpen het leven van Hulpvragers weer op de rit te krijgen. De organisatie geeft geen geld, maar helpt verder op vrijwel elk denkbare manier. De samenwerking tussen Hulpvrager en Maatje is een traject dat een paar jaar kan duren.
Elk verhaal is anders, maar bij mensen met schulden is er één gemeenschappelijke noemer: schaamte. Of het nou de alleenstaande moeder met twee kinderen in een tochtig huis is, een student die te veel geld geleend heeft of iemand die door ziekte niet meer kan werken, voor schulden schamen mensen zich vrijwel altijd, weet Meijering. Het is niet voor niets dat het gemiddeld zo’n 2,5 jaar duurt voordat iemand aanklopt bij een gemeentelijke instantie of een organisatie zoals SchuldHulpMaatje.
Op de lijst van plaatsen met het hoogste percentage armen staat Groningen op de zesde plek, na Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Vaals en Schiedam. Volgens de officiële cijfers leeft negen procent van de Groningers in armoede, maar dat aantal ligt waarschijnlijk een stuk hoger. De cijfers van SchuldHulpMaatje liegen namelijk niet. In de stad Groningen hebben ruim 27.000 huishoudens te maken met schulden. Met andere woorden: één op de vijf huishoudens lukt het niet de financiële eindjes aan elkaar te knopen.
Momenteel begeleiden de vijftien Maatjes van SchuldHulpMaatje in Groningen ruim veertig Hulpvragers. Nuttig werk, maar wel een druppel op de gloeiende plaat. Meijering kan niet genoeg benadrukken wat de toenemende schulden voor de samenleving betekent. Het is echt een heel groot probleem, zegt hij. Over het beleid en de aanpak van de gemeente Groningen is Meijering te spreken, al kan het natuurlijk altijd beter. Met onder meer WIJ-teams heeft de gemeente wel degelijk haar voelsprieten uitstaan in de wijken. De organisatie van Meijering heeft verder goed contact met de Gemeentelijke Krediet Bank, die voor verlichting kan zorgen bij Hulpvragers.
Een stuk kritischer is Meijering op de landelijke overheid. De eerder deze week door het kabinet aangekondigde maatregelen zoals het energieprijsplafond zorgen voor enige verlichting, maar het is wel erg laat. ‘Rust in de kop’, dat is volgens hem het belangrijkste voor mensen met schulden. Daarbij hoort een overheid die snel duidelijkheid schept en perspectief biedt. Den Haag heeft meermaals de definitie van armoede veranderd, waardoor de armoedecijfers in de statistieken niet stegen. Intussen worden de rijen bij de Voedselbanken langer en rinkelt de telefoon bij SchuldHulpMaatje steeds vaker. Vanwege deze zelfgecreëerde papieren werkelijkheid heeft de overheid ook zo’n slecht zicht op wie precies tot de groep behoort die nu in de problemen zit, meent Meijering.
Hij hekelt de schuldenindustrie: grote bedrijven, semipublieke instellingen en incassobureaus die fors verdienen aan schulden. Als voorbeeld noemt hij een Hulpvrager die een rekening van 113 euro voor een nieuw paar schoenen niet betaalde, waarna die opliep naar een bedrag van 1682 euro. Of een niet betaalde zorgpremie van 140 euro die oploopt naar 900 euro. Meijering heeft mensen gesproken met een oorspronkelijke schuld van 2500 euro, die een tijd later na aanmaningen en boete op boete maar liefst 14.000 euro bedraagt. De eerste reactie van velen is: wat ontzettend dom van iemand om zo met je geld om te gaan. Maar je kan je evengoed afvragen hoe slim het is als samenleving om dusdanig hoge boetes en verhogingen toe te laten. In Den Haag leeft nog steeds het idee dat als iets wettelijk mag het daarmee ook moreel binnen de grenzen is.
De participatiesamenleving, de bezuinigingsoperatie vermomd als politieke ideologie – of andersom, het is maar hoe je het bekijkt – heeft gefaald, net als – op vele vlakken – de marktwerking. Zaken als pech, opvoeding, stijgende prijzen en ziekte spelen vaak een rol bij het opbouwen van schulden. Dat neemt niet weg dat de burger zelf ook weerbaarder moet worden, vindt Meijering. Hij roept Groningse middelbare scholen op wekelijks een vak te gaan geven dat jongeren moet leren hoe met geld om te gaan. Die kennis gaat vervolgens een leven lang mee. Meijering heeft zijn missie gemaakt van het helpen van mensen met schulden, of die nou uit Paddepoel, Lewenborg of de binnenstad komen, en of ze nou student, alleenstaande moeder of 60-plusser zijn. Zijn dringend advies is: praat met elkaar, vraag eens aan iemand – ook al ken je degene misschien niet eens zo heel goed – hoe het gaat. Want als je er niet blind voor bent, zijn de signalen van armoede vaak goed zichtbaar.
Schulden hebben is niet hetzelfde als schuldig zijn, benadrukt Meijering. Maar de schaamte is niettemin nog steeds ontzettend groot. Als de aandacht voor de toenemende armoede iets positiefs kan opleveren, is het dat de drempel om erover te praten bij mensen wellicht lager wordt. En ben je in de positie om hulp te géven door middel van kennis en tijd, denk er eens over na om dat te doen. Aan mensen die je kent. Of – dat kan ook – aan mensen die je niet kent. Meld je aan als Maatje bij SchuldHulpMaatje of als vrijwilliger bij een andere organisaties. Zorg dat mensen weer perspectief krijgen, want dat is van levensbelang. Als de politiek het niet doet, dan moeten we het zelf maar doen.
Benno de Jongh is freelance journalist, onder meer bij RTV Noord en voor verschillende schaakwebsites. Benno schrijft vanaf september wekelijks een column over een relevant onderwerp uit de gemeente Groningen. Heb jij een goed onderwerp waar Benno aandacht aan moet besteden? Of wil je iets kwijt over de columns? Stuur dan een mail naar benno@oogtv.nl
