Jaarlijks trekt het Schnitgerorgel in de Martinikerk duizenden belangstellenden. Volgens Henk de Vries doet het orgel nu een beroep op de mensen, want groot onderhoud is nodig.
Hoi Henk! Jij bent orgeladviseur bij de Martinikerk. Dit groot onderhoud is nodig?
“De laatste keer dat het orgel onder handen is genomen is veertig jaar geleden. Hebben we de afgelopen vier decennia dan niks gedaan? Natuurlijk wel. Elk jaar zijn we bezig om het orgel zo goed mogelijk bij de tijd te houden. Maar op een gegeven moment is groot onderhoud nodig. Vergelijk het met een auto. Die laat je ook om de zoveel tijd controleren, en zo af en toe moet er iets groots gebeuren. Dat werkt bij een orgel ook zo.”
Waar richt dit grote onderhoud zich op?
“Om die vraag te beantwoorden moeten we kijken naar de werking van een orgel. Om klanken uit het orgel te krijgen is wind nodig. In verschillende onderdelen wordt wind opgeslagen en wanneer je een toets of een pedaal indrukt, dan komt via een windlade een bepaalde pijp onder druk te staan. Bij de overgangen van materialen wordt er gebruik gemaakt van flexibele afdichtingen in de vorm van schapenleer. Na tientallen jaren gaat dit leer, door de tand des tijds scheuren, waardoor er windlekkages ontstaan. Op dat punt zijn we nu ongeveer beland.”
En een orgel met een lek produceert andere klanken?
“De drukverdeling wordt inderdaad anders waardoor het orgel niet meer goed klinkt, of nog erger, dat er helemaal geen geluid meer uit komt. Want dat is het gevolg hier van.”
Dus het schapenleer moet vervangen worden?
“Klopt. En dat klinkt makkelijker dan het is. Want het is een heel arbeidsintensief proces. Kijken we naar de toetsen op de klavier, dus alle witte en zwarte toetsen bij elkaar, dan heeft iedere toets een afdichting. Bij de pedalen gaat het om drie afdichten per pedaal. Dus het gaat om een groot aantal. Daar komt bij dat als je het leer wilt vervangen, dan moet je ruimte maken. Je moet het orgel als het ware wat uit elkaar halen. Je hebt het dus over een klus waar heel veel manuren in gaan zitten. En dan kun je misschien zeggen, vervang alleen het schapenleer dat aan vervanging toe is. Dat zou kunnen, maar dan is de kans groot dat we volgend jaar opnieuw moeten. Daarom doen we het liefste alles in één keer.”
In hoeverre speelt de temperatuur in de kerk een rol bij het slijten van dit schapenleer?
“Wat ik nu ga zeggen klinkt heel vreemd, maar hoe kouder hoe beter. Dat geldt voor het instrument in zijn algemeenheid. Als het warm is, dan zet hout uit, en dat is slecht voor het orgel. Als het koud is moet je uiteraard rekening houden met schimmelvorming, hoewel een beetje schimmelvorming niet direct rampzalig is. Je moet je ook realiseren dat we het hebben over een instrument dat stamt uit 1480. Het klimaat op aarde was toen heel anders. Het orgel is er gelukkig nog steeds, daarom zullen we behalve letten op de omstandigheden, ook met enige regelmaat onderhoud moeten verrichten. Dat is onontkomelijk.”
Nu kost dit onderhoud geld. Over hoeveel geld hebben we het?
“We hebben een aanvraag ingediend voor 130.000 euro. Daarbij gaat het niet alleen om het hoofdorgel, maar ook om het koororgel. Feit is wel dat het hoofdorgel de meeste aandacht nodig heeft. En om dat te financieren vindt er komende donderdag een benefietavond plaats. Mensen mogen voor een bedrag van vijftig euro de kerk binnen, waarna ze getrakteerd worden op een bijzondere avond.”
Ik heb me laten vertellen dat jij samen met een cameraman het orgel in gaat …
“Klopt. Er vindt een miniconcert plaats, maar de mensen krijgen ook een tour door het orgel. Dat is een plek waar normaal niemand mag komen. Vergelijk het met een Rembrandt of een Van Gogh. Bij deze schilderijen ga je niet zo maar even met je vinger over de verf. Dat is bij dit instrument ook zo. Het is eeuwenoud, en door een cameraman mee te nemen, krijgen bezoekers een rondleiding door het orgel. Hoe werkt het? Hoe ziet het er uit? Ik denk dat we iets heel unieks gaan doen.”
Hoe belangrijk is het dat dit gebeurt?
“Ik vind dat een mooie vraag. Dit onderhoud voeren we uit met het oog op de toekomst. Dat de tieners en twintigers van nu, over zoveel jaar kunnen genieten van het prachtige instrument dat we hier hebben staan. Dat men over vijftig jaar kan zeggen, wat hebben ze dat goed gedaan in 2022. In de Martinikerk staat niet een orgel, maar er staat een monument waar we met zijn allen heel erg trots op moeten zijn.”
Wie niet bij het evenement aanwezig kan zijn, kan wel doneren voor het herstel van het orgel. Dat kan via deze link.
