Belangrijk dat 15 augustus inhoud krijgt: “Moet de vlag vol in top, of is halfstok beter?”

Jaarlijks hangen op 15 augustus de vlaggen uit op overheidsgebouwen en kerktorens. Maar waarom eigenlijk? Volgens PvdA-fractievoorzitter Els van der Weele wordt het hoog tijd dat deze dag inhoud gaat krijgen.

“Je kunt de proef op de som nemen. Op straat kun je aan mensen de vraag stellen. Maar ook lezers van dit artikel kunnen bij zichzelf te rade gaan: weet jij waar we op 15 augustus bij stilstaan? Het trieste resultaat is dat veel mensen het antwoord niet weten”, vertelt Van der Weele. “Dankzij een motie die we vorig jaar als gemeenteraad hebben aangenomen krijgt de dag dit jaar voor het eerst meer cachet. Op 15 augustus staan we stil bij het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog. In Groningen vindt er voor het eerst een herdenking plaats.”

Tweede Wereldoorlog op Nederlands-Indië
De Tweede Wereldoorlog begon op 1 september 1939. Nazi-Duitsland viel Polen binnen waarna Frankrijk en Engeland de oorlog verklaarden aan Duitsland. In Europa stopte de Tweede Wereldoorlog in mei 1945. Op 4 mei capituleerde de Duitse admiraal Von Friedeburg te Lüneburg namens de Duitse troepen in Noordwest-Duitsland, Nederland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken voor de Britse veldmaarschalk Montgomery. Op 5 mei werd in Hotel De Wereld in Wageningen de uitwerking van de capitulatie besproken. In Azië ging de oorlog echter door. Na atoombommen op de steden Nagasaki en Hiroshima maakte op 15 augustus keizer Hirohito in een toespraak de onvoorwaardelijke overgave bekend van de Japanse strijdkrachten: het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Els van der Weele (PvdA): “Men had het gevoel dat men niet meetelde”
Van der Weele: “Mijn hele familie heeft in jappenkampen gezeten. Ook mijn beide ouders zaten als kind in zo’n kamp. Het verhaal van mijn vader is de reden dat ik vorig jaar een motie heb ingediend. Nederland had sinds 1816 in de oost een kolonie. Na de aanval van Japan capituleerde het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, in het voorjaar van 1942. Het is een vreselijke tijd geweest, waarbij na 15 augustus 1945, bij de bevrijding, het ook niet direct beter werd. Toen Nederland bevrijd werd door de geallieerden kon de vrijheid worden gevierd. Maar daar kon dat niet. Men bleef in de kampen, en kon men pas jaren later terug naar Nederland, waarbij het onthaal in ons land verre van vriendelijk was. Bevrijdingsdag op 5 mei voelt in mijn familie ook altijd wrang aan. Mensen die deze geschiedenis in Nederlands-Indië hebben meegemaakt, hebben altijd het gevoel gehad dat ze er niet bij horen. Dat ze niet meetellen. Nederland had zijn eigen oorlog gehad, en voor de oorlog in de oost was geen aandacht.”

“Herdenking op Martinikerkhof”
Dit jaar komt er voor het eerst wel die aandacht. “Op het Martinikerkhof zal een herdenking plaatsvinden. Er zullen toespraken zijn van onder andere burgemeester Koen Schuiling en er worden kransen gelegd. Op dezelfde dag vindt ook in het Groningse Marum een herdenking plaats. Dit gebeurt daar voor de tiende keer. De bedoeling is dat er vanaf volgend jaar een provinciale herdenking in de stad plaats gaat vinden. Dit jaar dient als basis, en vanaf volgend jaar moet het gaan groeien. En willen we er voor zorgen dat de waarde van 15 augustus, de betekenis, toe gaat nemen.”

Expositie in het Floreshuis
Maar dat is niet het enige. In het Floreshuis vindt in dezelfde periode een pop-upexpositie plaats. Daar is ruimtelijk vormgever Egbert Pikkemaat voor verantwoordelijk: “Vorig jaar vond er voor het eerst een expositie plaats. Op die expositie hebben we toen onder andere het oorlogsverhaal van mijn oma met haar gezin verteld. Zij zag in het Japanse interneringskamp haar autistisch geboren dochtertje sterven. Het enige aandenken, een bloempje dat in haar dode handjes was gedrukt, is na de oorlog mee teruggekomen naar Nederland.”
.
De expositie vorig jaar heeft veel los gemaakt. De afgelopen periode heeft Egbert ongeveer twintig nieuwe verhalen opgetekend van andere Indische en Molukse Nederlanders. “De situatie is ingewikkeld. We hebben het niet alleen over Nederlanders die na de Tweede Wereldoorlog terug kwamen. Maar je hebt ook Indo’s, Molukkers, spijtoptanten, Chinezen en Papoea’s. Voor de KNIL-Molukkers is het verhaal nog steeds niet afgerond. De interviews die ik heb gedaan waren niet altijd makkelijk. Bij elk gesprek heb ik ook gezegd: als het niet gaat, als het niet lukt, dan stoppen we. Bij een aantal gesprekken werd ook aangegeven dat het teveel pijn losmaakte. En dat is niet erg. De verhalen die we hebben opgetekend zijn vanaf 15 augustus te zien op panelen die we in het Floreshuis plaatsen. Ik heb dit overigens niet alleen gedaan. Ik heb bij dit project samengewerkt met anderen.”
.
Egbert noemt het belangrijk: “Je wilt dat verhalen verteld kunnen blijven worden. Je wilt voorkomen dat belangrijke verhalen verloren gaan, en je wilt dat dit onderdeel van de vaderlandse geschiedenis bekend blijft. En dat we erkenning geven aan hen die al die tijd dachten dat hun episode van die oorlogstijd er niet toe deed en er daarom maar over hebben gezwegen. Want gezwegen is er. Heel lang. En nu ontstaat eindelijk de mogelijkheid om te vertellen.”

“Verhalen kunnen nu nog doorgegeven worden”
Van der Weele is het daar mee eens: “Als we het hebben over de Tweede Wereldoorlog, dan hebben we het over de bezetting in Nederland, de Holocaust, de concentratiekampen. Maar er is meer. In de kolonies in de oost waren heel veel Nederlanders aanwezig. Zij hebben zwaar geleden onder de Japanse agressor. Daar wordt niet over nagedacht. Het vertellen van verhalen uit de monden van mensen die het meegemaakt hebben, is belangrijk. Verhalen kunnen nu nog doorgegeven worden. Maar ook dat er op scholen meer aandacht voor komt. Ook dat is belangrijk.”

Vlag halfstok?
De bedoeling is dat bij de herdenking in 2024 ook scholen worden betrokken in het proces. En inderdaad een herdenking. Dat roept de vraag op of het wel gepast is of de vlaggen op die dag vol in top hangen. Van der Weele: “Dat vind ik een goede vraag. Want officieel is het inderdaad een bevrijding, een einde. Maar we staan stil bij het grote leed dat is aangedaan. Dus misschien is het wel gepaster om op die dag voortaan de vlag halfstok te hangen.”