“Als ik een uniform droeg was ik een held, zonder uniform was ik een terrorist”

Op verschillende plekken in Nederland is dinsdag stilgestaan bij het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog. In Groningen werd er voor het eerst een herdenking gehouden op het Martinikerkhof. Harrie de Lange spreekt van een mooie en indrukwekkende bijeenkomst.

Hoi Harrie! Jij was vanavond aanwezig bij de herdenking. Hoe kijk je er op terug?
“Ik vond het mooi, en ik vond het goed. Ik denk dat dit ook het begin is van iets moois. Normaal ga ik altijd naar Den Haag, waar de landelijke herdenking plaatsvindt. Maar het tijdstip waarop deze herdenking daar plaatsvindt hebben ze aangepast. En ik dacht, dat gaat mij niet lukken. Na zo’n herdenking wil je een hapje eten, en dan moet ik nog terug naar Groningen. Dat gaat lastig worden. En toen hoorde ik van deze herdenking. Ik vond het vanavond heel mooi. En ook de ambitie die men uitspreekt, om het groter te maken, dat vind ik heel belangrijk.”

De Indië-herdenking is voor jou belangrijk, want je bent een Indische-Nederlander …
“Klopt. Nederlands-Indië was vanaf 1816 een kolonie van Nederland. Er was werk en flink wat Nederlanders gingen daar naar toe. Mijn opa is in 1898 vanuit Nederland daar naar toe gegaan, en kwam terecht op Oost-Java. Hij leerde daar een vrouw kennen, mijn oma. Mijn vader zou geboren worden in 1910. Mijn opa is uiteindelijk gescheiden en in de jaren dertig teruggekeerd naar Nederland en ging tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Mijn vader bleef op Nederlands-Indië, ging als soldaat het KNIL in, en trouwde op jonge leeftijd met een Molukse vrouw, en ze kregen uiteindelijk vijf kinderen.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding:

De kolonie Nederlands-Indië van 1816 tot 1949. Foto: Clockwork Orange op de Nederlandstalige Wikipedia, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1922495

Nederland werd in mei 1940 aangevallen door het Duitse leger. Nederlands-Indië kreeg in 1942 te maken met de Japanse bezetter …
“Het was een vreselijke tijd. Men kwam terecht in jappenkampen. Mijn vader moest helpen bij de aanleg van de Birma-spoorlijn. Zijn vrouw kwam om het leven, en de kinderen kwamen verspreid terecht in onder andere weeshuizen. Na de oorlog heeft hij eerst alle energie gestoken in het weer bij elkaar krijgen van alle kinderen. Dat was ook het moment dat hij mijn moeder leerde kennen. Zij kregen toen een relatie. Ik werd in 1955 op Jakarta geboren. Ondanks dat de oorlog was afgelopen, was het een hele nare tijd.”

Kun je dat uitleggen?
“Toen Nederland bevrijd werd van de Duitsers ging het leven hier gewoon verder. Maar op Nederlands-Indië was dat een ander verhaal. Mijn vader kon heel moeilijk aan werk komen. Het werd Nederlanders niet makkelijk gemaakt. Uiteindelijk vond hij een baan als havenmeester. Maar altijd was er de angst dat we aangevallen zouden worden. Verschillende keren is daarom ook geprobeerd om terug te keren naar Nederland. De eerste twee pogingen werden afgewezen. In die periode moest er iemand voor je garant staan als je terug wilde keren. Mijn opa wilde daar niet aan mee werken. Hij hield dat tegen.”

Maar uiteindelijk is het wel gelukt?
“In de jaren zestig is er nog één poging ondernomen. Er is een brief naar koningin Wilhelmina geschreven. Daarbij is gebruik gemaakt van zwarte magie om het resultaat maar positief te beïnvloeden. En dat werkte. In juli 1961 vlogen we naar Amsterdam, waar we werden ontvangen. Gelukkig hoefden we niet naar een kamp, maar de wens om een plek in Amsterdam of Den Haag te krijgen, werd niet ingewilligd. We kwamen terecht op de Holterberg. In een zomervakantiehuisje. Daar hebben we twee jaar gewoond. Ik kan me de winters herinneren. Het was er ontzettend koud. Het waren huisjes met éénsteensmuur. Na twee jaar kwamen we in Groningen terecht, in de Multatulistraat. Links en rechts woonden andere Indische-Nederlanders. Dat gaf vertrouwen en rust.”

Tekst gaat verder onder de foto:

Indische-Nederlanders en Molukkers werden na aankomst in Nederland opgevangen in bijvoorbeeld barakken en vakantiehuisjes. Foto: Ivoss, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1861702

Maar je schetst wel een probleem: geen warm welkom, geen respect, geen waardering …
“Dat klopt. En het was ook niet zo gek dat de bom barstte. Niet bij ons, maar bij de Molukkers. De treinkapingen bij Wijster en bij De Punt en de bezetting van de school in Bovensmilde vloeien voort uit die onvrede. Toen wij in Nederland arriveerden kregen we niks. Geen maatschappelijke begeleiding, geen pensioen, niks. In de tijd op de Holterberg vertrok mijn vader ’s ochtends om 05.30 uur naar Deventer om daar naar werk te zoeken. Hij kwam ’s avonds weer thuis. Er was niks voor ons geregeld, terwijl wij net zo goed Nederlanders zijn, en gestreden hebben voor ons vaderland. Bij de Molukkers speelde dat nog zwaarder.”

Wat was de invloed van de gijzelacties op de algehele cohesie?
“Als mijn moeder in Groningen met de bus wilde reizen, of ging winkelen, dan voelde zij zich ten tijde van de kapingen niet welkom. Ze had een kleurtje. Ze kon een terrorist zijn. Zelf ben ik hier in Nederland in dienst gegaan. In 1975 kwam ik bij het korps Mariniers terecht. Als ik in mijn uniform in de trein naar de kazerne ging, dan was ik een held. Als ik in mijn burgerkloffie in dezelfde trein naar huis ging, dan was ik een terrorist. En dat doet pijn. Heel veel pijn.”

En vandaag vindt er dan een herdenking plaats in Groningen …
“Mevrouw Van der Weele is de initiatiefnemer. Ik ben vanavond naar haar toe gegaan, en ik heb gezegd, bedankt. Wat fijn dat dit er is. En wat ik ook mooi vind is alle aandacht die er nu is. We hebben het over een onderwerp waar over gesproken moet worden. En een gesprek begint met kennis. Dit interview, de uitzendingen op televisie, al die mensen die aanwezig zijn bij de herdenkingen, dat ontroert mij. Sowieso is 15 augustus voor mij een emotionele dag. Gisteren, 14 augustus, is de sterfdag van mijn moeder. Ze overleed in 2006. Ik mis haar nog steeds. Mijn vader mis ik ook. Ik denk dat ze dit heel mooi hadden gevonden.”

Tekst gaat verder onder de foto:

Els van der Weele is de initiatiefnemer van de herdenking in Groningen. Foto: Mike Weening – Weening Fotografie

Je zegt dat het begint met kennis. Mevrouw Van der Weele heeft ook gezegd dat ze de herdenking in Groningen wil uitbreiden, om ook het onderwijs er bij te betrekken …
“Ik ben verknocht aan geschiedenis. Ik vind dat je van de geschiedenis moet leren. Heel veel antwoorden van hedendaagse problemen vind je in de geschiedenis. En met die kennis is het wel slecht gesteld. Een Molukker weet meer van de Nederlandse geschiedenis dan andersom. Ook het respect. We hebben de situatie gehad met de omgekeerde vlaggen. Mijn vader zou dat vreselijk gevonden hebben. Hij zou uit zijn vel zijn gesprongen. Een vlag bespuug je niet, een vlag vertrap je niet. De kleuren verbinden onze samenleving. Het gaat om respect. Respect dat wij niet gekregen hebben. En zulke situaties mogen nooit weer voorkomen.”

Wat is er volgens jou nodig voor de toekomst?
“Meer aandacht op scholen voor de Nederlandse geschiedenis in de oost. En ik hoop dat de herdenking in Groningen groot mag worden. In Den Haag begon men ook klein, en is het steeds groter geworden. Zoek de verbinding, zoek de dialoog, deel kennis en werk aan respect. Tegenwoordig zie ik zo weinig respect meer. Daar moeten we echt aan gaan werken. De geschiedenis mag zich niet herhalen.”

OOG Tv maakte in 2018 een reportage over de treinkaping bij De Punt en het gebrek aan openheid over de situatie: