Donkere wolken pakken zich samen boven onderwijsland: “De rek is eruit”

Het nieuwe schooljaar staat in de startblokken. Maandag klinken na een lange zomervakantie de schoolbellen weer. Maar hoe staat het onderwijs in Groningen ervoor? Een gesprek met Hayo Bohlken van onderwijsvakbond AOb.

Hoi Hayo! Om de vraag maar gelijk te stellen; hoe staat het ervoor?
“Het afgelopen jaar is er niet veel opgelost. Het personeelstekort in het onderwijs is nijpend. Het is het gelukt om alle vacatures in het Noorden te vullen. Maar wat je ziet is dat de rek eruit is. Er is geen buffer meer. Vorig jaar bij de start van het schooljaar was deze situatie van toepassing in met name de Randstad. In onze regio hadden we toen nog een buffer. Maar dat probleem heeft zich de afgelopen twaalf maanden verder over het land verspreid. Er is geen oplossing gekomen.”

Wat zijn de gevolgen? Moet ik dan denken aan schoolklassen die sneller naar huis gestuurd worden wanneer een leraar ziek is?
“Dat klopt. Waarbij het probleem om vacatures te vullen op het platteland groter is dan in de stad. Maar bij een griepgolf heb je inderdaad geen buffer meer. En de situatie zal de komende tijd zorgelijk blijven. Als we kijken naar de opleidingen op de NHL, Stenden of Windesheim, dan zien we dat daar veel minder docenten worden opgeleid. Op de middelbare scholen zijn er tekorten aan docenten Duits, Nederlands, Natuurkunde en klassieke talen. In het primair onderwijs is het een algemeen probleem. En ik realiseer me dat wij hier niet uniek in zijn. In elke sector is er een tekort aan mensen.”

Je vertelde dat er het afgelopen jaar niet veel is opgelost. Zijn er überhaupt wel oplossingen gekomen?
“Ja. Wat heel positief is dat onderwijsbesturen in het Noorden, in het primair onderwijs, de krachten gebundeld hebben. Samen is de onderwijsregio opgericht. Wat we de afgelopen jaren zagen is dat beginnende docenten tijdelijke contracten kregen aangeboden. Vaak ook maar voor een aantal uren. Vanuit de onderwijsregio is men na gaan denken hoe het onderwijs aantrekkelijker kan worden gemaakt. Door heel concreet niet meer met tijdelijke benoemingen te gaan werken, maar met vaste contracten. Dat is een hele mooie winst geweest waardoor het werk aantrekkelijker is geworden.”

Leraren en docenten zijn afgelopen week al begonnen met de voorbereidingen op het nieuwe jaar. Hoe zou je de stemming omschrijven?
“Wat wij als vakbond horen is dat de stemming goed is. Als je met een thermometer gaat peilen, en dat doen wij regelmatig, dan is het merendeel van de docenten redelijk tevreden met zijn of haar baan. Dat is ook niet heel vreemd, want recent zijn er natuurlijk positieve dingen gebeurd. Leraren in het primair onderwijs hebben er tien procent salaris bijgekregen waardoor ze nu op gelijke hoogte staan als hun collega’s in het voortgezet onderwijs. Daar is heel hard aan gewerkt, maar dat is een heel goed signaal geweest. Dus de stemming is positief. Daarnaast zien we ook heel veel betrokken medewerkers die het beste voor hebben met de kinderen.”

Ik kan me voorstellen dat jullie ondertussen ook naar Den Haag kijken. Een nieuwe regering is geïnstalleerd en Prinsjesdag is op komst. Zijn er op dat vlak ook wensen?
“De laatste tijd is er gesproken om de nullijn in het onderwijs weer in te voeren. Van het onderwijs is bekend dat de nullijn in de jaren 2010 tot en met 2014 een extra achterstand van 1,5 miljard euro heeft betekend. Zoiets weer invoeren zou veel kapot maken. Daarnaast horen we geluiden dat er plannen zijn om de gelden voor het lerarentekort te schrappen. Ook dat zou niet goed zijn. Maar het meest belangrijke is de voorgestelde bezuiniging in het hoger- en wetenschappelijk onderwijs. Daar wil men tien procent op gaan bezuinigen. Dat is van den zotte.”

Dus als je zou moeten kiezen dan zou je die bezuiniging van tien procent direct van tafel willen hebben?
“Vooropgesteld: elk type onderwijs is belangrijk. Maar het hbo en het wetenschappelijk onderwijs zijn wel de ruggengraat van het Nederlandse onderwijs. Deze regering wil minder internationalisering. Dus minder internationale studenten op de universiteiten. Maar als je deze aantallen decimeert raak je ook het verdienmodel van de universiteiten. Je brengt iets in beweging wat je vervolgens niet meer kunt stoppen. Dat is zorgelijk en dat maakt het hbo en het wo tot een zorgenkind.”

Zijn jullie van plan om in actie te komen in de aanloop naar Prinsjesdag?
“Dat is nog onbekend. Maandag vindt op het Domplein in Utrecht de alternatieve opening van het Academisch Jaar plaats. Dit is een protestactie van elf organisaties, waaronder AOb, tegen de bezuinigingsplannen van het nieuwe kabinet. Dat is een goede plek om ons geluid te laten horen. Onze samenleving trekt aan het kortste eind als investeringen in kennis en innovatie worden geschrapt.”

Een ander punt dat de afgelopen maanden regelmatig hoorbaar was is de sluiting van basisscholen in voornamelijk de dorpen. Hoe zorgelijk is die ontwikkeling?
“Het probleem is bekend. Tegelijkertijd is het een probleem waar weinig aan gedaan kan worden. In Nederland geldt een regel dat er een minimale bezetting nodig is van 23 leerlingen op een school. Als je dat op je in laat werken dan is 23 al heel weinig. En de oorzaak: is dat een demografisch- of onderwijskundig probleem? Wij denken dat het een demografisch probleem is.”

Is dat de enige reden? Een deel van de schoolgebouwen verkeert in niet optimale staat …
“Dat speelt zeker mee. Hoewel in het aardbevingsgebied de schoolgebouwen de afgelopen jaren flink opgeknapt zijn. Maar in Stad zijn er flinke achterstanden. En daar komt ook het probleem van minder leraren om de hoek kijken. Hoe gaan we om met beschikbare leraren? Waar zet je deze mensen in? Het is een ingewikkelde materie waarbij wij het belangrijk vinden dat de onderwijsstructuur op orde moet zijn. Afstanden moeten ook zo kort mogelijk zijn zodat kinderen makkelijk op hun school kunnen komen. Maar alle scholen open houden, dat gaat om demografische redenen lastig worden, waarbij het lerarentekort en de staat van gebouwen ook zeker een rol spelen.”

Dus samengevat: de stemming is goed, maar donkere wolken pakken zich samen, waarbij we niet weten hoe zwaar de storm zal worden?
“Veel zal afhangen van de komende weken. Als het kabinet de bezuinigingen op het hbo en het wo van tafel haalt, dan kan het alsnog een aangename herfst worden.”