Stedenband Moermansk met lach en traan afgesloten: “Niet met de ruggen naar elkaar toe”

Na 35 jaar is dit weekend de stedenband Groningen-Moermansk ten einde gekomen. Zaterdag werd er bij de opheffing stilgestaan in wijkcentrum Trefpunt in Beijum, waar ook het boek ’35 jaar Groningen-Moermansk: Een band van vriendschap en hoop’ werd gepresenteerd. Een gesprek met Marjo van Dijken.

Hoi Marjo! Jij bent sinds 2010 voorzitter van de stedenband. Hoe kijk je terug op de dag van gisteren …
“Het was een hele mooie avond. Er waren veel betrokkenen aanwezig. Met deze mensen hebben we herinneringen op gehaald. En omdat we opgehouden zijn te bestaan hebben we de inventaris uitgedeeld: foto’s en materialen. Het archief hebben we overhandigd aan Groninger Archieven. Want dat is de keerzijde. Deze stedenband heeft 35 jaar bestaan, en die komt nu ten einde. Dat maakt verdrietig, dat doet pijn. Als ik aan bepaalde ontwikkelingen en herinneringen denk, dan knijpt mij dat wel de keel dicht.”

Wellicht is het goed om te beginnen in 1989: de start van de stedenband. Waarbij de wereld er toen heel anders uit zag …
“Er was een Oost en een West. Een ijzeren gordijn zorgde er voor dat deze twee werelden totaal gescheiden van elkaar leefden. In de jaren tachtig was er, ook in Groningen, een grote en sterke vredesbeweging. Deze beweging was vooral gericht op het bestrijden van kernwapens in zowel het Oosten als het Westen. Maar tegelijkertijd was er ook het verlangen om in het Oosten te kunnen kijken, om over grenzen heen te kunnen kijken. In de gemeenteraad werd een voorstel gedaan om een stedenband met een Russische stad aan te gaan. Het doel indertijd was kennismaking en leren van andere culturen op allerlei gebieden, zoals onderwijs, handel en cultuur.”

Wat zijn de grootste successen geweest?
“Over en weer is er altijd veel waardering voor de stedenband geweest. Als wij bijvoorbeeld hulpgoederen stuurden, dan was daar altijd veel dankbaarheid. Eén van de grote successen was de opening van een House of Equality. Dat was in de herfst van 2015. Mensen die tot de LHBTIQ+-gemeenschap behoren, konden daar terecht met vragen over hun seksualiteit. Dat was een succes. Er was geen probleem. Op een gegeven moment zijn er mannetjes vanuit Moskou naar Moermansk gestuurd, waarna de problemen ontstonden. En uiteindelijk heeft de koers die in Moskou gevaren wordt, er ook voor gezorgd voor het einde van deze stedenband.”

In het boek, dat gisteravond gepresenteerd werd, staan jullie ook stil bij deze rijke geschiedenis …
“Klopt. Het eerste exemplaar is overhandigd aan wethouder Inge Jongman (ChristenUnie). Dat was heel mooi en het was ook heel fijn dat mevrouw Jongman er bij aanwezig was. Het maken van het boek heeft nog wel heel wat voeten in de aarde gehad. Voor publicatie hebben we overleg gevoerd met bijvoorbeeld het ministerie van Buitenlandse Zaken en met instituut Clingendael. Naar aanleiding van deze gesprekken is besloten om geen namen van Russische betrokkenen op te nemen. Puur en alleen om deze mensen te beschermen. Met het huidige regime valt namelijk niets uit te sluiten, wanneer het aankomt op mogelijke sancties richting mensen die vanuit Rusland met ons hebben samengewerkt.”

Kun je dat uitleggen?
“Zie het als een deur die steeds dichter wordt gedrukt. De samenwerking met de mensen verliep heel goed. Ik ben er zelf diverse keren geweest en bewaar er goede herinneringen aan. Maar het voorbeeld dat ik gaf over het House of Equality, geeft al aan dat de vrijheid steeds verder werd ingeperkt. Het gaat om kleine, gemene stapjes, waardoor het steeds moeilijker werd om stappen voorwaarts te kunnen zetten. En dat doet pijn.”

Waar zit die pijn vooral in?
“De stedenband met Moermansk is geen bestuurlijke stedenband. Het werd gedragen door de mensen, door de inwoners. Het werd van onderaf aangestuurd. We hebben gewerkt aan het opzetten van projecten als het kinderziekenhuis, een dagbesteding voor jongeren en volwassen met lichamelijke en geestelijke beperkingen. Die dagbesteding begon indertijd als babyopvang. En de uitwisselingen. Tientallen Groningse kinderen zijn in Moermansk geweest. En tientallen Russische kinderen zijn in Groningen geweest. Elkaar leren kennen, je in elkaars cultuur verdiepen, het gesprek aan gaan. Als ik aan die kindertjes denk … dat doet me misschien nog wel het meeste pijn.”

Pijn omdat het zo belangrijk is om je in elkaars werelden te verdiepen?
“Eigenlijk sluit je vraag wel goed aan bij het gevoel dat we gisteren hadden. Ik heb in 2010 het voorzitterschap overgenomen van wijlen Hans Morssink. Een andere naam die in dit artikel genoemd moet worden is die van Pieter Westra. Westra was als ambtenaar nauw betrokken bij de stedenband. De avond van gisteren is er één met een lach en een traan. Het gaat om zoveel herinneringen. Herinneringen die tot stand zijn gekomen omdat je met de mensen in het oblast Moermansk bent gaan samenwerken en mooie dingen hebt gerealiseerd. We zijn juist niet met de ruggen naar elkaar toe gaan zitten. Er was een dialoog, er was interesse. En dat is zo belangrijk voor een mooie en goede toekomst.”

Naast Moermansk had Groningen ook een stedenband met San Carlos. Hoor ik je daarmee zeggen dat we ons moeten blijven richten op stedenbanden?
“Absoluut. Zonder twijfel. En ook graag weer met een stad die rond de Poolcirkel ligt. Kijk, voor de duidelijk. Er wordt wel eens gezegd dat wij in Groningen deze stedenband hebben beëindigd. Dat is niet waar. In Moermansk heeft men aangegeven niet verder te willen. En dan houdt het op. De afgelopen twee jaar stond het contact in de koelkast. Maar omdat er geen toekomst lijkt, vanwege de situatie, is nu besloten het te beëindigen. Maar dat betekent niet dat je de deur gesloten moet houden voor andere eventuele stedenbanden.”

Over stedenbanden gesproken. In augustus sprak OOG met de Sociale Brigade in Haren. Een organisatie die hulp biedt aan Oekraïners in Nederland, en afgelopen zomer de stad Snihurivka heeft bezocht. De burgemeester van Snihurivka gaf aan dat het hem heel waardevol leek om een stedenband met een Nederlandse gemeente op te zetten. Zou dat iets voor Groningen kunnen zijn?
“Absoluut. Maar dan moet deze stedenband wel van onderop ontstaan. Het moet door de bevolking gedragen worden. Alleen dan kun je tot hele mooie resultaten en initiatieven komen. Als men daar advies over wenst, dan mogen ze altijd contact met mij opnemen. Mijn deur staat open.”

Als je terugblikt op de afgelopen veertien jaar. Wat heeft de meeste indruk op jou gemaakt?
“Wat mij diep ontroerd heeft, was een kranslegging bij het zeevaardersmonument in Moermansk. Bij die herdenking werd ons koopvaardijpersoneel genoemd. Maar er werd ook stilgestaan bij de ramp met de Koersk. Deze onderzeeboot zonk in augustus 2000 in de Barentszzee na een ongeluk. Alle 118 opvarenden kwamen daarbij om het leven. Het Aljosja-monument is sowieso indrukwekkend. Gisteravond heb ik toevallig geleerd dat het zo hoog en groot is, omdat daardoor naar het punt gekeken kan worden waar de gezamenlijke legers de Duitse troepen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog wisten te verslaan. Het monument heeft ook eens vier uur lang op mijn fotocamera gepast. Ik merkte op een gegeven moment dat ik mijn camera kwijt was. Het apparaat bleek nog keurig bij het monument te liggen. Ja, hele waardevolle herinneringen.”

In 2013 maakte OOG een reportage over de uitwisseling van Russische leerlingen die Groningen bezochten: